Na twee albums lonkte voor Jamiroquai de eredivisie van de popmuziek. Zanger en bandleider Jay Kay dwong die promotie in 1996 af met het derde album Traveling Without Moving. Vanwege het 25-jarig jubileum van die cruciale plaat, is deze dit weekend opnieuw verschenen, op geel vinyl. Popjournalist Robert Haagsma sprak met frontman Jay Kay exclusief voor Legacy Of Music.
In overzichten van de jaren negentig lijkt het soms wel of de jaren negentig het decennium van de gitaar was. Tussen het geweld van de grunge en Britpopbands was er echter ook ruimte voor de exotische cocktail van funk, soul, jazz, dance en pop zoals Jamiroquai die mixte. De band werd in 1992 opgericht door Jason Louis Cheetham, een kleurrijke frontman die de wereld leerde kennen als Jay Kay. De eerste albums Emergency On Planet Earth (1993) en The Return Of The Space Cowboy (1994) verkochten goed en leverden de band ook veel bijval van de pers op. Zoals er ook veel lof was voor de bruisende optredens van Jamiroquai, waar Jay Kay – steevast gestoken in een trainingspak en half-verscholen onder een van zijn vele bijzondere hoofddeksels – altijd het uitgelaten middelpunt was. Toch bekroop de zanger het gevoel dat er meer mogelijk was.
“Ik realiseerde mij dat ik op een tweesprong stond. Van mijn eerste twee albums had ik per stuk anderhalf miljoen exemplaren verkocht. Wilde ik op dat niveau blijven, of was het tijd voor een grote stap voorwaarts? In mijn eigen land ging het al erg goed, maar ik kreeg bijvoorbeeld geen voet aan de grond in Amerika. Vanuit mijn platenmaatschappij klonken diezelfde geluiden: wat wil je? Springen of stilstaan? Ik besloot de sprong te wagen.”
“Ik besloot me bijvoorbeeld iets minder buitenissig te kleden. Iets meer gestileerd. Ik ging ook heel gefocust met het album aan de slag. De meeste songs schreef ik met Toby (Smith, toetsenist) in een appartement in de buurt van Paddington dat ik met hem deelde. Ik herinner mij goed dat onze buurvrouw, een oudere dame, vaak kwam klagen vanwege geluidsoverlast. Terwijl we het zelden echt laat maakten, want we waren best beschaafde jongens, haha. Het eerste nummer dat we schreven was Virtual Insanity. Het was geïnspireerd op een bezoek aan Japan. Ik had in de winter rondgelopen in de stad Sendai. Er was niemand op straat te bekennen. Toen ik een oud vrouwtje vroeg waar iedereen was, wees ze me naar een trap die mij leidde naar een enorme ondergrondse stad. Een surrealistische ervaring die dat nummer opleverde. Het kwam aanvankelijk alleen niet verder dan het demostadium. Ik wilde dat het album echt een eenheid zou zijn. Om zo gefocust mogelijk te kunnen werken, hebben we alles opgenomen in een grote, luxe studio: de Linford Studio in Milton Keynes.”
“Cosmic Girl gaat over een jonge vrouw die destijds mijn pad kruiste. Het is tegelijkertijd een nummer waarin mijn nieuwe aanpak goed terug te horen was. Alles moest meer open een eenvoudig zijn. Intuïtief. Ik heb vastgehouden aan het simpele basloopje, al leverde dat met de rest van de groep verhitte discussies op. Use The Force had weer een heel andere achtergrond: ik werd gevraagd om een track te schrijven voor het Euro ’96 voetbaltoernooi. Het meest persoonlijke nummer was High Times, wat gaat over mijn drugsgebruik van destijds. Het had de sessies voor het vorige album Return Of The Space Cowboy tot een absolute nachtmerrie gemaakt. Dit was mijn manier om mijzelf daarvoor te verantwoorden.”
“Nou, ik kan mij nog goed herinneren dat ik het album voor het eerst liet horen. Ik was ervan overtuigd dat we vooral met High Times en Cosmic Girls een paar sterke troeven in handen hadden. Het label dacht daar echter anders over. ‘We horen geen single.’ Of ik nog iets anders had. Ik heb vervolgens en met lichte tegenzin de demo van Virtual Insanity in het cassettedeck gepropt. Iedereen veerde meteen op. ‘Dit was het nummer waar we op hoopten,’ riep mijn A&R manager Muff Winwood verrukt uit. ‘Dit is een gegarandeerde hit!’ We hebben Virtual Insanity toen alsnog in de studio opgenomen en aan het album toegevoegd, als de openingstrack. Vervolgens kwam de hele machine langzaam in beweging. Vooral toen we de video voor Virtual Insanity opgenomen hadden, wist ik dat ik in een nieuwe realiteit terechtgekomen was. Groten en beter. Het was trouwens een gruwelijk dure video om te maken. Volgens mij betaal ik daar nog steeds voor. En nee, dat is geen grap, haha!”
Virtual Insanity kwam op 19 augustus 1996 uit op single. De voorspelling van A&R Manager Muff – de oudere broer van muzikant Steve Winwood – kwam uit. Het werd in meerdere Europese landen een afgetekende top 10-hit. Het kroop ook verschillende Amerikaanse dance-charts binnen. Anderhalve week later lag het Traveling Without Moving in de winkel. De missie om van Jamiroquai een top band te maken slaagde. Ruimschoots. Van het album werden er uiteindelijk meer dan acht miljoen exemplaren verkocht, waarvan een aanzienlijk deel in het voorheen zo onbereikbare Amerika. Traveling Without Moving staat sindsdien te boek als het best verkochte funkalbum aller tijden. De plaat haalde driemaal de platinastatus in Engeland, terwijl het de band vier MTV-awards en een Grammy opleverden. In Nederland kwam het tot een 16e plaats in de albumlijst.
“Ik heb een soort innerlijk verdedigingsmechanisme dat mij daarvan weghoudt. Sinds ik ouder ben en kinderen heb, ben ik gevoeliger voor wat mensen over mij schrijven. Toch zet ik af en toe de computer aan en word ik soms getroffen door de coole dingen die mensen schrijven. Ik vind het ook fascinerend om de interpretaties van bepaalde teksten te lezen. ‘Jay schreef dit nummer nadat zijn hond was overleden.’ Oh ja…? Haha!”
“Ik heb het onlangs weer eens een paar keer beluisterd, in een compleet verduisterde ruimte. Ik vond het nog steeds een erg goed album. Het is een sonische trip. Het heeft een goede flow. Everyday, Didjerama, Didjital Vibrations, Spend A Lifetime, allemaal erg lekkere nummers. Ontspannen. Heerlijk om op te zetten na een nachtlang stappen. En ik vind dat alles goed klinkt. Open, een tikje ruw. Het was de productie die ik graag wilde. Ook is het een plaat die echt in die tijd gemaakt werd, in het hart van de jaren negentig. Traveling Without Moving is tegelijkertijd het album dat Jamiroquai als band definieerde.”
“Uitstekend. Weet je wat het rare is: dit is het album waarmee we doorbraken, maar ik heb niet het gevoel dat het daar ooit de verdiende erkenning voor heeft gekregen. Het is een van de best verkochte albums van dat jaar. Als het om de jaren negentig gaat, wordt er bijna altijd maar gerefereerd aan Britpopbands. Alsof Blur en Oasis de enige bands waren. En nog iets: ik ben enorm trots op het feit dat Jamiroquai zich altijd is blijven ontwikkelen. Ik noem geen namen, maar als ik platen hoor van die gasten met zo’n Britpopverleden, dan denk ik vaak: je doet al jaren hetzelfde. Wij zijn nooit in herhalingen gaan vervallen. Ik verlang soms naar erkenning daarvoor. Want daar zit ik immers voor in deze business, haha! Af en toe een stevig applaus.”
“Ik met bekennen dat de coronacrisis mij geen goed heeft gedaan. Als niemand iets van je verwacht en je kunt nergens heen, blijkt de verleiding erg groot te zijn om met een glas wijn in je hand op de bank te hangen. De laatste tijd ben ik echter steeds vaker in mijn huisstudio te vinden. Ik zit er aan te denken om een heel spontane, live klinkende jazz-funk plaat op te nemen. Geen computers, alles analoog, zodat alles opnieuw opgenomen moet worden als iemand het verkloot. Het is heel bewerkelijk, maar levert wel de meeste spontaniteit op. Later dit jaar wordt ik alweer 52. Ik wil dus ook weer snel op tournee, voor ik mij daar te oud voor voel.”
Traveling Without Moving komt op 17 december via Sony opnieuw uit op geel vinyl. Later volgen er nog verschillende digitale configuraties.