Het is altijd even slikken. Een album dat gevoelsmatig nog niet zo verschrikkelijk lang geleden verschenen is, blijkt plotseling aan het 30-jarig jubileum toe te zijn. Zoals in het geval van Ten, het debuut van de Amerikaanse rockband Pearl Jam. In het licht van het latere succes is het ook lastig voor te stellen dat de media en zelfs de eigen platenmaatschappij aanvankelijk weinig vertrouwen hadden in het potentieel van de jonge band uit Seattle. Pas een half jaar en veel opwindende optredens later viel overal een kwartje en groeide Pearl Jam uit tot de internationale top-act die het nog altijd is.
Toen Ten precies dertig jaar geleden uitkwam, zette het bepaald niet meteen de wereld in vuur en vlam. In het eigen Amerika had de platenmaatschappij het nummer Alive op een promo-cassettebandje gezet dat verspreid werd. De radiostations werden bestookt met promo-cd’s, maar de response was aanvankelijk minimaal.
“Toen ons debuut uitkwam, moest dat hele Seattle en grunge-gebeuren nog exploderen”, staat gitarist Stone Gossard nog helder voor de geest. “Ik had sterk het gevoel dat de Amerikaanse radio ons niet kon plaatsen. Net zomin als de clipzenders. We klonken niet als de hardrock bands uit de jaren tachtig, maar in ons eigen land vonden veel deejays en journalisten onze eerste plaat ook niet alternatief genoeg. We vielen overal buiten en dat leek ons aanvankelijk op te breken. Ik kan mij herinneren dat ze zich op het kantoor van Epic, onze platenmaatschappij, achter de oren krabden. ‘Wat moeten we met die band?’”
Gelukkig was de wereld groter dan Amerika. In Europa was de hokjesgeest die de Amerikaanse media in een ijzeren greep hield veel minder aanwezig. Alive, dat al in juli 1991 in veel Europese landen officieel op single verschenen was, werd door veel radiostations opgepikt. Ook in Nederland, waar de deejays van bijvoorbeeld VPRO en VARA destijds nog alle vrijheid hadden om aanstormend talent op de playlist te zetten. Langzaam ontstond een buzz rond Pearl Jam. Nog steeds vooral in Europa. Hier kwam Ten dan ook op vinyl uit, Amerika moest wachten tot 1994 voor het debuut van Pearl Jam op lp beschikbaar kwam.
“Wij hebben nooit gewanhoopt”, aldus Stone Gossard. “We waren weliswaar een beginnende band, maar we kozen voor een heel traditionele manier om het publiek te bereiken. Dat was door vooral heel veel op te treden. In Amerika, maar ook in Europa, waar we net wat eerder opgepikt werden. Vier, vijf keer per week stonden we wel ergens in een zweterig zaaltje te spelen. Elke avond gaven we ons helemaal. Een mooie tijd was dat. Het betaalde zich terug. We zagen het publiek gestaag groeien.”
Vier weken nadat Ten was verschenen, gebeurde er nog iets belangrijks. Op precies dezelfde dag, 24 september 1991, verschenen Nevermind van Nirvana en Badmotorfinger van Soundgarden. Twee geweldige albums van groepen die ook al uit Seattle afkomstig waren. Bands die, net als Pearl Jam, nadrukkelijk kozen voor een eerlijk, rauw gitaargeluid als contrast met de uit plastic opgetrokken pop en rock van het voorgaande decennium. Zelfs de grootse sceptici moesten erkennen dat er wel wat aan de hand was. In luttele weken groeide Seattle uit tot het epicentrum van de popmuziek. Grunge, de verzamelnaam voor de nieuwe generatie rock bands, werd het toverwoord van het moment. De platen van Nirvana en Soundgarden werden wel vrijwel meteen opgepikt door de mainstream, waarin Ten van Pearl Jam uiteindelijk ook meegesleurd werd.
In de eerste maanden van 1992 ging het plotseling hard. De clip van Alive was regelmatig te zien op MTV, waar het toen nog om muziek draaide. In februari van dat jaar kroop het debuut Ten eindelijk de Nederlandse albumlijst in, waar het op een mooie 14e plaats zou pieken. Begin maart speelde de band liefst vijf keer in Nederland: in Groningen (Vera), Den Haag (Paard), Utrecht (Tivoli), Eindhoven (Effenaar) en Rotterdam (Nighttown). Allemaal optredens waar nog jaren door de bezoekers over nagepraat werd, zoals dus ook die in een volgepakt Nighttown, op 6 mei 1992. De duizend aanwezigen werden in vervoering gebracht met geïnspireerde uitvoeringen van o.a. Once, Even Flow, Alive, Jeremy, Why Go, Leash en de Beatles-cover I’ve Got A Feeling.
Het bleek de perfecte aanloop te zijn naar de 1992-editie van Pinkpop, waar Pearl Jam een van de belangrijkste namen op het affiche was, naast o.a. The Cult, Lou Reed, PJ Harvey, Soundgarden en David Byrne. De verwachtingen waren hooggespannen, maar Eddie Vedder en zijn mannen wisten die op de 8ste juni nog ruimschoots te overtreffen. Het ruim 55.000 koppige publiek werd ingepakt met een magische set, waarin met Jeremy, Even Flow en Alive natuurlijk opnieuw het debuut Ten centraal stond. De band citeerde echter ook gretig uit andermans werk, zoals uit Rain van The Beatles. In de toegift verraste de band met regelrechte covers van Fugazi (Suggestion), Talking Heads (Pulled Up) en Neil Young (Rockin’ In The Free World).
Eddie Vedder zelf zorgde voor het ultieme moment van de dag door halverwege de set een camerakraan te beklimmen en van daaraf het publiek in te duiken. Voor vele belichaamde dat de gedachte van de grunge: geen afstand tussen artiest en publiek, zelfs niet op een megafestival als Pinkpop. In Landgraaf forceerde Pearl Jam op die manier de Nederlandse doorbraak, zoals de band dat elders in Europa ook deed op de zomerfestivals. De sprong werd later door de luisteraars van 3FM bestempeld tot het hoogtepunt uit de lange historie van Pinkpop.
Nadat Europa zich gewonnen had gegeven, ging ook eindelijk Amerika overstag. In mei 1992 dook Ten op in de Amerikaanse Billboard 200 albumlijst. Alive, Even Flow en andere nummers van het debuut maakten al snel overuren op de Amerikaanse rockstations. Alleen al in Amerika zou Pearl Jam uiteindelijk 13 miljoen exemplaren van Ten verkopen. Een immens succes, waarvan de basis voor een groot deel in Europa gelegd werd.
Foto's: Frans Schellekens - Chris Cuffaro
Tekst: Robert Haagsma