Het is op 21 mei precies vijftig jaar geleden dat What’s Going On verscheen, het elfde album van de Amerikaanse soulzanger Marvin Gaye. Het is een indringend portret van een diep verdeeld Amerika, gezien door de ogen van een Vietnamveteraan. In muzikaal opzicht is het een meesterwerk, de onderliggende boodschap is nog altijd actueel. What’s Going On geldt inmiddels als een van de beste soulalbums aller tijden.
In de jaren zestig leefde even de hoop dat alles beter zou worden. Vrede, welvaart en gezondheid waren binnen afzienbare tijd voor iedereen bereikbaar. Nog voor het einde van het decennium versplinterden al die illusies. In 1968 werden Martin Luther King en Robert Kennedy vermoord. De grote Amerikaanse steden, waar dagelijks gereld en geplunderd werd, stonden in brand. De hippiegedachte leefde in augustus 1969 op Woodstock nog even op, maar een week eerder waren in de heuvels van Hollywood filmster Sharon Tate en haar vrienden afgeslacht door de volgelingen van cultleider Charles Manson. Later datzelfde jaar werd tijdens een gratis optreden van The Rolling Stones in Altamont de zwarte bezoeker Meredith Hunter doodgestoken.
De jaren zeventig begonnen in een sfeer van ontgoocheling. Amerika zat nog altijd in Vietnam, president Nixon zat stevig in het zadel en de maatschappelijke tegenstellingen waren onveranderd groot. Steeds meer popmuzikanten wilden een stem geven aan het gevoel van onmacht en woede die vooral onder jonge Amerikanen leefde. Crosby, Stills, Nash & Young reageerden op het doodschieten van vier Amerikaanse studenten met de vlammende single Ohio. De onrust inde binnensteden werd op een beklemmende manier door Sly and the Family Stone vertolkt op hun vijfde album There’s A Riot Going On.
De Amerikaanse soulzanger Marvin Gaye had van zijn eigen broer Frankie uit de eerste hand gehoord over de verschrikkingen in Vietnam. Hij maakte zich daarnaast grote zorgen om de explosieve maatschappelijke onrust in zijn land. In 1970 kreeg hij een vroege versie toegeschoven van What’s Going On, gecomponeerd door songschrijver Al Cleveland. Deze had zich daarbij laten inspireren door het verhaal van Four Tops-zanger Renaldo ‘Obie’ Benson, die getuige was geweest van een bloedig treffen tussen politie en demonstranten. Toen hij daar achteraf over sprak, had hij verschillende keren verzucht ‘what’s going on’.
Marvin Gaye ontfermde zich over de song en gaf er muzikaal en tekstueel een eigen draai aan. Op 1 juni 1970 werd het nummer opgenomen in de legendarische Hitsville Studio in Detroit, Michigan. Er werd tijdens de sessie veel gedronken en geblowd, wat de lome sfeer van de muziek verklaarde. De zanger ging vervolgens langs bij Berry Gordy, de eigenaar van zijn platenmaatschappij Motown. Daar wachtte hem een bittere teleurstelling. De muziektycoon hield vooral van hits die voor verstrooiing zorgden, politiek gedoe was niet goed voor de handel. Hij stak dat ook niet onder stoelen of banken, toen uitgerekend Marvin Gaye, in de jaren zestig nog een onfeilbare hit machine, met een jazzy liedje vol maatschappelijke bezorgdheid aankwam.
Buiten het zicht van Berry Gordy werden er toch 100.000 exemplaren van de single geperst. Het licht wiegende nummer met een tekst vol vertwijfeling raakte een gevoelige snaar. De hele oplage raakte zo snel uitverkocht, dat er al snel weer zo’n aantal bij geperst moest worden. Het liedje dat Motown’s baas even eerder nog als ‘the worst thing I ever heard’ omschreven had, raasde begin 1971 naar de eerste plaats van de Hot Soul Singles Chart. In de (algemene) Billboard hitlijst, haalde het een mooie 2e plaats. Het was daarmee de best lopende single van Motown van dat moment. Niet veel later ging de bel bij huis Gaye. Berry Gordy stond op de stoep, met de vraag of Marvin in deze stijl een compleet album wilde maken.
De zanger had maar een half woord nodig. Op 1 maart zat hij alweer in de studio, met de beste muzikanten die Motown op de loonlijst had staan. Tien dagen later was het album klaar, een hele prestatie, zeker in de het licht van de complexe muzikale en vocale arrangementen. Door zijn partijen meerdere keren in te zingen, had Marvin Gaye van zijn eigen stem een soort eenpersoonskoor gemaakt. In de teksten werd de harde Amerikaanse realiteit bezien door de ogen van een Vietnamveteraan. Alle actuele topics kwamen voorbij. Zoals verslaving in Flying High (In The Friendly Sky), het tragische lot van achtergestelde kinderen (Save The Children), de deplorabele staat van het milieu (Mercy Mercy Me (The Ecology)) en de armoede in de grote steden (Inner City Blues (Make Me Wanna Holler)). Ook Marvin’s broer Frankie werd nog even ten tonele gevoerd (What’s Happening Brother). Zo scherp als de teksten waren, zo onderkoeld was de muziek. Lome, funky en jazzy tempo’s en arrangementen. En altijd een hoofdrol voor de soepele zang van Marvin Gaye. Alle songs liepen in elkaar over, waarmee het album een soort suite werd: een organisch geheel, in muzikaal en tekstueel opzicht. Het eerste conceptalbum van de soul.
What’s Going On – het album – kwam op 21 mei 1971 uit en was een instant succes. Het was zelfs de eerste plaat waarmee Marvin Gaye in Amerika de album Top 10 haalde. Ook elders in de wereld waren de reacties overweldigend. Het verkocht goed, de recensies waren euforisch. Als geen ander album weerspiegelde What’s Going On de geest van de tijd, luidde het algemene oordeel.
De weelderig georkestreerde soul van Marvin Gaye heeft na een halve eeuw nog niets van z’n charme verloren. En, die conclusie stemt minder vrolijk, de wanhoop die op het album samengebald is, is actueler dan ooit. De combinatie van betekenisvolle teksten, meeslepende songs en fraai gearrangeerde zangpartijen zorgde ervoor dat Marvin Gaye’s What’s Going On alom gezien wordt als een van de beste soulalbums ooit.