Krautrock

In de jaren vijftig en zestig spiegelden jonge Duitse popmuzikanten zich krampachtig aan Britse en Amerikaanse voorbeelden. De eigen cultuur was, met de Tweede Wereldoorlog nog vers in het geheugen, per definitie verdacht. “Pas aan het eind van de jaren zestig stond er een generatie muzikanten op die daar genoeg van had”, aldus Irmin Schmidt, toetsenist van Can ooit. “We wilden niet langer blindelings buitenlandse voorbeelden naspelen, maar een nieuw, eigen geluid ontwikkelen, waarbij de typische Duitse kenmerken niet langer taboe waren.”

In dat nieuwe geluid draaide het dan ook niet langer alleen om de traditionele rockinstrumenten als gitaar, bas en drums, maar was er juist veel ruimte voor elektronica: de eerste synthesizers en drumcomputers. Net zoals niet langer een liedje met een kop en een staart alleenzaligmakend was, maar mochten composities zomaar een hele plaatkant lang duren. Het was een revolutionaire benadering van popmuziek die eind jaren zestig en begin jaren zeventig omarmd werd door een hele lichting nieuwe Duitse groepen zoals Can, Kraftwerk, Tangerine Dream, Faust, Cluster Ash Ra Tempel, Neu! en talloze anderen.

Kraftwerk

De eerste albums van het in 1970 door Ralf Hütter en Florian Schneider opgerichte Kraftwerk maakten weinig los. Alles veranderde met het in 1974 verschenen album Autobahn, dat de band sindsdien zelf als het eerste werkelijk geslaagde werkstuk beschouwt. Tot verrassing van velen scoorde het kwartet uit Düsseldorf een wereldhit met een single-edit van het uitgesponnen titelnummer waarin een rit over de eindeloze Duitse snelweg op een sublieme wijze vertaald was naar klanken. Van het een op het andere moment was Kraftwerk het internationale boegbeeld van de Duitse elektronische muziek. Een status die uitgebouwd werd met de iconische albums Radio-Activity (1975), Trans-Europe Express (1977), The Man-Machine (1978) en Computer World (1981).

Bowie

David Bowie was altijd al behept met een goede antenne voor alles wat nieuw en trendy was, om daar dan op een geraffineerde manier een eigen draai aan te geven. Halverwege de jaren zeventig raakte hij dan ook in de ban van de baanbrekende elektronica die in Duitsland gemaakt werd. Zijn fascinatie nam zulke vormen aan dat hij besloot om in gezelschap van zijn vriend en collega Iggy Pop in Berlijn neer te strijken. Vooral op Low uit 1976, het eerste deel van zijn zogenaamde Berlijnse trilogie, waren de Teutoonse invloeden alom aanwezig. Veelzeggend was ook de titel van een het nummer op zijn tweede ‘Berlijnse’ album “Heroes”: V2 Schneider was zowel een verwijzing naar een Duitse raket uit de Tweede Wereldoorlog als naar toetsenist Florian Schneider van Kraftwerk – op dat moment zijn favoriete groep. In diezelfde periode was David Bowie als producer en songschrijver betrokken bij The Idiot, de eerste soloplaat van Iggy Pop. De Amerikaanse zanger omschreef het eindresultaat als ‘een kruising tussen James Brown en Kraftwerk.’ Kraftwerk kwam in 1977 met het nummer Trans-Europe Express zelf nog terug op het verblijf van het tweetal in Duitsland: ‘From station to station, back to Düsseldorf City, meet Iggy Pop and David Bowie.’

Invloed

Toen het nieuws over de dood van Florian Schneider bekend werd, benadrukte Peter Hook, de bassist van achtereenvolgens Joy Division en New Order nog eens hoe belangrijk Kraftwerk voor die bands was geweest. Het was vooral Ian Curtis die gefascineerd was door de afstandelijke, abstracte sound van de Duitse formatie. “Ian stelde ons voor om bij elk optreden onder de klanken van Trans Europe Express het podium op te gaan”, vertelde hij de NME. “We hebben dat ook gedaan, van het allereerste concert tot zo’n beetje de allerlaatsten. Hij modelleerde Joy Division volledig naar het voorbeeld van Kraftwerk.” New Order, de voortzetting van Joy Division, scoorde in 1983 een wereldhit met Blue Mondey, waarvan het basthema deels ontleend was aan het Kraftwerknummer Uranium.

In de loop van de jaren werd de invloed van Kraftwerk overal zichtbaar. Het was daarbij opvallend dat de band opgepikt werd door groepen en artiesten uit alle geledingen van de popmuziek. De kille esthetiek en de elektronische sound van Kraftwerk was alom zichtbaar in de generatie Britse synth-pop acts die begin jaren tachtig de wereld veroverden: Gary Numan, Ultravox, Orchestral Manoeuvres In The Dark, Human League, Depeche Mode, Visage en Soft Cell. Ondertussen werd de bruikbaarheid van de beats en de baslijnen ook ontdekt door Amerikaanse hip-hop pioniers, waaronder de invloedrijke Afrika Bambaataa. Het geluid van Kraftwerk werd ook beschouwd als een van de belangrijkste ingrediënten van de house, zoals dat in de jaren tachtig de kop opstak. Richard D James alias Aphex Twin omschreef Kraftwerk als zijn belangrijkste invloed en wees daarbij met name naar Computer World als het album dat hem als muzikant gevormd had. Kraftwerk werd daarnaast gecoverd door grote bands als U2, Simple Minds en Rammstein. Coldplay gebruikte een sample van Computer Love voor hun nummer Talk, terwijl Jay-Z een fragment van The Man-Machine gebruikte voor zijn hit (Always Be My) Sunshine. De lijst met samples en covers is inmiddels eindeloos.

Concerten

Terwijl de invloed van Kraftwerk in de popmuziek steeds zichtbaarder werd, leek dat de band zelf nauwelijks te inspireren. De band werkte vier lange jaren aan het album Electric Café dat in 1986 verscheen. Het klonk – zelfs voor Kraftwerkbegrippen – nogal kil en het ontbreken van een echt thema werd ook als een gemis ervaren. Na opnieuw een lange pauze verscheen in 2003 Tour de France Soundtracks. Hoewel opnieuw bepaald geen instant klassieker, was het iets beter dan de voorganger en verkocht het ook goed. Toch focuste de band zich in de jaren die volgden vooral op uitgebreide wereldtournees, waarbij ook Nederland regelmatig aangedaan werd. Een van de hoogtepunten was de residentie in Paradiso in Amsterdam in januari 2015 waarbij tijdens een achttal concerten telkens een album van de band integraal uitgevoerd werd, van Autobahn uit 1974 tot Tour De France Soundtracks uit 2003. De optredens moesten het hebben van de tijdloze muziek en de indrukwekkende visuele effecten. De mannen zelf stonden vrijwel bewegingsloos achter workstations die veel weghadden van opengeklapte laptops. Het zorgde voor veel grappen bij de bar. “Zijn ze echt aan het spelen, of sturen ze elkaar gewoon wat mailtjes toe?”

Kraftwerk bleef zo een unieke, ongrijpbare band. Maar vooral een van de meest invloedrijke groepen die de popmuziek heeft voortgebracht.