Het ego

Om als rockster de absolute top te bereiken, moet je een beetje gek zijn. De wereld is vol van aardige, behulpzame en bescheiden mensen. Om het podium van een stadion op te lopen en te verlangen – nee: te eisen – dat vanaf dat moment twee uur lang alle ogen op jou gericht zijn, moet je uit een heel ander hout gesneden zijn. Het helpt als je behept bent met een obsessie met jezelf, wat in de vakliteratuur ook wel omschreven wordt als het beschikken over een immens ego. Een persoonlijkheid die het publiek tot de achterste rijen bij de keel weet te pakken. Bono is zo’n zanger. Moeders mooiste is hij nooit geweest. Wat hij fysiek mist, maakt hij ruimschoots goed met een enorme dosis charisma. Iedereen die ooit een optreden van U2 heeft bijgewoond, zal dat moeten erkennen.

Het probleem van zulke publieksbespelers is dat er zelden uitknop op zit. De grote mond, het brede gebaar en de onstilbare honger naar aandacht woekeren ook nog voort als het concert allang is afgelopen en het publiek naar huis is. ‘Lead singer disease’ noemde gitarist Eddie van Halen dat ooit, met een verwijzing naar de onverbeterlijke aandachtjunk David Lee Roth. Wat artiesten op een podium onweerstaanbaar maakt, maakt ze daarbuiten vaak onuitstaanbaar. In het geval van Bono zijn het de interviews waarin hij zichzelf, de band en al zijn goede werk op een enorm voetstuk plaatst, zonder dat er ruimte is voor een vleugje relativering of een bevrijdende lach.

De politiek

Het zijn vooral de bewegingen van Bono op het politieke wereldtoneel die de meest heftige reacties oproepen. Vooral zijn betrokkenheid bij Live Aid in de zomer van 1985 lijkt het besef in hem aangewakkerd te hebben dat hij met een bijzondere missie op de aarde was gezet. De drang om goed te doen heeft in zijn geval heel diepe wortels. De zanger is afkomstig uit een diepgelovig milieu en hij heeft door de jaren heen altijd benadrukt dat die levensovertuiging hem nog altijd inspireert. Er is dan ook vrijwel niemand die twijfelt aan zijn oprechtheid.

Wel klinkt er vaak ergernis op over hoe hij het allemaal doet. De net iets te grote gretigheid waarmee hij aanschurkt tegen George W. Bush, Tony Blair of Barak Obama.  Is het wel rock-‘n-roll om zo dicht tegen het centrum van de macht aan te kruipen? Corrumpeert al die invloed niet? In zijn rol als ambassadeur voor Het Goede Doel wekt Bono bovendien vaak de indruk overal Het Antwoord op te hebben. En die kennis maar al te vaak deelt met het deel van de mensheid die nog niet zover is. Hoe goed ook hier de intenties ongetwijfeld zijn, veel mensen houden nu eenmaal niet van gepreek. En bij Bono is de kansel nooit ver weg. En dan is er nog een kwestie…

De Belastingen

In 1969 werd er in Ierland een wet aangenomen om ploeterende schrijvers en muzikanten een helpende hand toe te steken. Voortaan hoefden ze over de royalties van hun gepubliceerde werk geen belasting meer te betalen. In de loop van de tijd bleek dat niet alleen de archetype kunstenaars die kleumend op hun onverwarmde zolderkamertje hiervan profiteerden, maar dat ook een miljoenenbedrijf als U2 hier de zoete vruchten van plukte. Om die reden besloot de Ierse overheid een grens van 250.000 euro aan die vrijstelling te stellen. U2 wist niet hoe snel ze hun financiële boeltje moesten pakken om die vervolgens bij een brievenbusfirma in het belastingparadijs Nederland te parkeren.

Toen de manoeuvre eenmaal uitlekte, kwam het de band en met name Bono op veel kritiek te staan. Was hij het immers niet die wereldleiders regelmatig op hoge toon opriep om meer geld – belastinggeld! – uit te geven aan ontwikkelingshulp? Hoe viel die kruistocht te rijmen met het mijden van belastingen, hoe legaal die strikt juridisch ook was? “We hebben heel intelligente mensen voor ons werken”, zei de zanger ooit tegen Sky News. “En zij gaan heel verstandig om met de manier waarop wij belasting betalen. We betalen overigens nog altijd een fortuin. Weet je, we vinden het ook geen enkel probleem om een fortuin te betalen.”

Zijn eerlijkheid sierde hem, maar het verdreef niet de geur van hypocrisie die om de hele affaire bleef hangen. Wel politici vermanend toespreken, maar zelf wel als een broedse hen waken over een gestaag uitdijend persoonlijk kapitaal dat inmiddels op zo’n 700 miljoen dollar geschat wordt. Het werd er niet beter op toen hij later in een winkelcentrum in Litouwen – of all places – had geïnvesteerd, waarbij ook allerlei dubieuze financiële regelingen waren getroffen. Toen de grond hem te heet onder zijn voeten werd, trok Bono zich schielijk uit het project terug.

Complex

We denken graag in zwart of wit. Onze helden zijn schurken of helden. De zanger van U2 laat zich niet zo eenvoudig in een categorie vangen. Laten we vooral niet vergeten dat er weinig artiesten zijn die zoveel gedaan hebben om aandacht te vestigen op honger in de wereld, de noodzaak van onderzoek naar aids en een hele reeks andere urgente mondiale kwesties. Op persoonlijk vlak heeft hij een smetteloos blazoen. Geen knokpartijen met journalisten, nooit dronken uit een Ierse pub getuimeld, maar al 38(!) jaar keurig getrouwd met zijn jeugdliefde.

Bono heeft daarnaast nooit geheim gemaakt van zijn scherpe zakelijk inzicht. Om een voorbeeld te geven: hij onderkende al vroeg de potentie van Facebook en zijn aandeel zou hem op afzienbare tijd wel eens miljardair kunnen maken. De zanger investeerde in de achterliggende jaren zijn met monstertournees vergaarde miljoenen in talloze andere projecten, van uitgeverijen tot hotels. Hij bereikte het allemaal – de roem, het geld en de invloed – door groot te denken. Dat ging nogal eens gepaard met een mateloosheid die irritatie en soms regelrechte weerstand oproept.

Charismatisch zanger, zorgzame echtgenoot, uitgekookte zakenman, wereldburger met een Messiascomplex, onvermoeibare wereldverbeteraar, superster verslaafd aan de spotlight, vriend van wereldleiders. Het probleem met Bono is misschien wel dat hij te groot en vooral te complex is om werkelijk te kunnen bevatten.

Een conclusie waarmee hij het zelf vermoedelijk roerend eens is.